De Utrechter Week 32 - page 7

MUSEUM
VAN ZUILEN
MUSEUM
WIJK C
De woonschool was daar in 1924 door
de gemeente gebouwd voor gezinnen
die ‘vanwege hun woonwijze onge-
schikt werden geacht voor een nor-
male gemeentelijke arbeiderswoning.’
In de praktijk was het echter vaak een
laatste toevlucht voor ‘normale’ gezin-
nen die nergens anders terecht konden.
Het complex bestond uit 70 woningen
rond een plein en was voorzien van de
nodige ‘woonleermiddelen’, zoals een
badhuis, school, clubgebouw en de
opzichterswoning, die als een uitkijk-
toren boven het complex uittorende.
Stichting Volkswoningen
De woningen waren zelfs voor die
tijd klein - met 38 m2 de kleinste die
de gemeente ooit heeft gebouwd. Ze
werden bewust klein gehouden uit
angst dat zich in bergruimten rotzooi
zou ophopen. Pas in de jaren 50 werd
een verdieping toegevoegd. De bouw-
kosten werden laag gehouden door te
besparen op de afwerking. Die zouden
de bewoners, die immers asociaal
waren, toch maar slopen, redeneerde
de gemeente.
Het beheer van het complex was in
handen van de Stichting voor het
beheer en de exploitatie van volkswo-
ningen te Utrecht - kortweg Stichting
Volkswoningen. Op het hoogtepunt
van haar bestaan beheerde de stichting
ongeveer 360 woningen, verspreid
over vier complexen: Kerkweg/Hout-
plein, Anthonieplein (Ondiep XIII),
Cartesiusweg en Framboosstraat
(Ondiep XII). Dit laatste complex was
een jaar eerder, in 1923, met hetzelfde
doel gebouwd. Tijdens de oorlog
was het ernstig in verval geraakt en
in de jacht naar brandstof leegge-
roofd. In 1948 werd het beheer ervan
overgedragen aan de stichting. Dit
tegen de wil van de bewoners, die het
als bezetting ervoeren. De Framboos-
straat stond ook wel bekend als de
Nieuwe Hooipoort, omdat veel van de
bewoners uit dit in de jaren 30 gesa-
neerde buurtje in Wijk C kwamen. In
het complex Kerkweg/Houtplein was
ongeveer 40 procent van de bewoners
afkomstig uit Wijk C.
Toezicht
Aan het Houtplein hield aanvankelijk
een opzichtersechtpaar toezicht op het
woongedrag. In de tweede helft van de
jaren 40 deden de eerste sociaal werk-
sters hun intrede. Dit was het begin
van een steeds uitdijende schare hulp-
verleners die zich op de hele leefwijze
van deze gezinnen richtte: gezinsver-
zorgsters, peuter- en jeugdleid(st)ers,
psychiaters en psychologen.
De woonscholen hadden hiermee een
sterk opvoedkundig karakter. Er was
een strenge opnameprocedure en het
bestuur hield toezicht op het huishou-
den van bewoners en het school- en
badhuisbezoek van de kinderen. Er
werden ‘nuttige’ dagbestedingen ge-
organiseerd, zoals een naaiclub in het
clubgebouw. Maar de buurten waren
ook berucht om hun buurtfeesten met
overmatig drankgebruik.
De stichting had een gradatiesysteem
voor ogen: het Anthonieplein en de
Framboosstraat waren bedoeld als
overgangscomplex voor de zwaarste,
antisociale gezinnen die echt nergens
anders terecht konden en het Hout-
plein als ‘tweede etappe’ waarheen ze
konden doorstromen als voorbereiding
op resocialisatie in de samenleving.
Van die resocialisatie kwam weinig
terecht. Slechts tien procent van de
bewoners werd ooit als zelfredzaam en
aangepast genoeg beoordeeld voor een
zelfstandig leven.
Vanaf 1962 nam de vraag naar woon-
ruimte in de complexen af. Met de
langzaam afnemende woningnood, de
toegenomen welvaart en verbeterde
leefomstandigheden en sociale voor-
zieningen verdween ook de behoefte
aan wonen onder toezicht met het
stempel ‘asociaal’ en verplichte woon-
begeleiding. Ook nam in de maat-
schappij en onder de nieuwe lichting
maatschappelijk werkers het verzet
tegen de werkwijze van de stichting
Volkswoningen toe. Deze werd steeds
meer als uit de tijd beschouwd. In
1975 werd de stichting opgeheven.
Van het Houtplein is niets meer te vin-
den. Zelfs de naam is uit het Utrechtse
stratenplan verdwenen.
De film Wonen onder toezicht maakt
deel uit van de vaste presentatie van
het museum. De tentoonstelling De
Utrechtse Droom over de sanering,
sloop en uiteindelijke redding
van (een deel van) Wijk C is nog
tot begin september te zien in het
Nederlands Volksbuurtmuseum,
Waterstraat 27-29, Utrecht.
Begin september (datum wordt
binnenkort bekend gemaakt) geeft
Journalist Ton van der Berg, alias
Koos Marsman, bekend van het fo-
toboek Van Stadsie tot Stad, Utrecht
1950-1975, rondleidingen in het
Uteregs door Wijk C. De hele maand
september krijgen museumkaarthou-
ders bovendien het kinderboek Nacht
in de Domkerk cadeau bij een bezoek
aan het Volksbuurtmuseum.
Jaap Hoeve,
Foto’s collectie NVBM
Bronnen:
Frits van Wel, Gezinnen onder toe-
zicht. De Stichting Volkswoningen te
Utrecht, 1924-1975 (SUA, 1988)
Idem, Asociale gezinnen, van woon-
school naar degradatiewoningen?
Jeugd en samenleving 3 (1990),
131-147
Een digitale versie van het boek van
Frits van Wel is gratis te verkrijgen via
.
Veel bewoners waren door de sanering gedwongen te verhuizen.
Menig Wijk C’er die zich geen nieuwe woning in een nieuwbouw-
wijk kon veroorloven, verhuisde noodgedwongen naar de woon-
school voor asociale gezinnen aan het Houtplein. Daarmee werden
ze van de ene op de andere dag als ‘asociaal’ bestempeld.
De Oud-Utrechter - Dé gratis krant voor de echte Utrechter
Dinsdag 8 augustus 2017
pagina 7
In de jaren 30 van de vorige eeuw werd de volksbuurt Wijk C gesaneerd en ‘opengebroken’
door er een verkeersader door te trekken. In de naoorlogse jaren raakte de wijk nog verder
in verval, tot er uiteindelijk eind jaren 60 weinig meer dan een groot parkeerterrein over was.
Woningen aan de Lijnweg (buitenring complex Houtplein),1927
Verdwenen stadsbeeld: de
woonschool aan het Houtplein
Lezing
Op 31 augustus geeft cultuursocioloog en -psycholoog Frits van Wel in het
Nederlands Volksbuurtmuseum een lezing met de titel Asociaal of arm? Wonen
onder toezicht in Utrecht. Van Wel (1950) was jarenlang universitair hoofd-
docent bij de opleiding Algemene Sociale Wetenschappen aan de Universiteit
Utrecht. Hij publiceerde onder meer over probleemgezinnen en probleem-
jongeren, arbeid en zorg. In zijn lezing vertelt hij
het verhaal van de Stichting Volkswoningen. Het
programma begint om 20.00 met inloop vanaf 19.30.
Entree kost €5,00 inclusief een kop koffie of thee.
Het Houtplein begin jaren 50,met links de opzichterswoning
1,2,3,4,5,6 8,9,10,11,12,13,14,15,16
Powered by FlippingBook